مقدمه:

با اينکه امروزه مديريت در دنياي پيچيده و متحول جايگاه اساسي خود را پس از فراز و نشيب هاي بسيار پيدا کرده است، به نظر ميرسد در کشور ما بيان فوق مصداق کامل عيني پيدا نکرده است . مديريت آموزشي نيز از اين امر مستثني نبوده و هنوز جايگاه واقعي خود را در مفهوم علمي خود باز نيافته است. هنوز هم در موارد بسياري ،مديران فعلي آموزشي در نهايت مديران آموزشي به معني مجري قوانين و مقررات جاري هستند نه «رهبر آموزشي» و لازمه اين کار توجه به مديريت آموزشي و بها دادن به آن در مفهوم علمي آن است.

از ميان انواع مديريت آموزشي، مديريت آموزشي در سطح مدارس يکي از با اهميت ترين و حساس ترين وظايف محسوب ميگردد. آموزش در مدرسه انجام مي گيرد و کيفيت آموزش و نتايج آن نيز به مدرسه بستگي دارد. لذا نظام آموزشي بايد از مديران توانا، کار آمد و کار آزموده در سطح مدارس برخوردار باشد تا بتواند وظايف خطير خود را به نحو موثر به انجام برساند، و اين امر مستلزم آن است که نظام آموزشي از يک در جهت پرورش و جذب مديران ماهر و تحصيل کرده گام بردار و از طرف ديگر سيستم انتخاب و انتصاب مديران آموزشي را طوري طراحي نمايد که از طريق مديران شايسته و کاردان و تحصيل کرده به سمت هاي مديريت آموزشي انتخاب کردند.

توجه به وظيفه هاي خطير مدارس و تامل در مورد وظايف مديران آموزشي مدارس بر اين امر دلالت دارد که وظيفه مديران آموزشي در برنامه ريزي آموزشي و اجراي آنها خلاصه نمي شود بلکه ايجاد محيطي مساعد که همکاري موثر افراد را براي رسيدن به اهداف موجب شود، و هدايت و رهبري آموزشي و همچنين سازماندهي و نظارت و کنترل موثر نيز از وظايف اصلي مديران محسوب ميگردد، و انجام اين وظايف، مهارت ها و توانايي هاي خاصي را مي طلبد که اين مهارت ها و توانائي ها نمي توانند صرفاً از طريق تجربه حاصل شوند و آموزش و کسب آگاهي هاي لازم علمي در کنار تجربه براي دست يافتن به اين توانايي ها و مهارتها لازم و ضروري است.

دانش مديريت به مديران کمک مي کند تا بتوانند دشواري هاي کار خود را از طريق مطالعه اصول، نظريه ها و آموزش فنون و روش هاي سودمند و موثر از ميان بردارند و بتوانند به طور موثر از عهده تحولات و پويايي هاي کار خود برآيند- راه حل هاي خلاق براي مسائل و مشکلات خود ارائه دهند- منابع مادي و انساني سازمان آموزشي خودشان را جهت کسب اهداف تعليم و تربيت، به خوبي بکار گيرند و به اقدامات پيشگيرانه در قلمرو کار و فعاليت خود مبادرت ورزند.

از آنجائيکه اجرا و مديريت نظام هاي آموزش و پرورش در مقايسه با ساير بخش‌هاي فعاليت، افراد و منابع مادي و مالي بيشتري را به کار مي گيرد، و از سوي ديگر با توجه به اينکه مسئوليت مدارس در قبال دانش آموزان و جوامع، بيشتر و پيچيده تر از گذشته شده است، آموزش هاي تخصصي براي مديران مدارس بيش از هر زمان ديگري واجد اهميت است و ضرورت دارد مديران مدارس مهارت هاي جديدي را در جهت انجام موثر وظايف شان فرا گيرند.

از طرفي چون لازم است هم عرض ساير امور اجتماعي، آموزش و پرورش نيز متحول گردد و با توجه به اينکه اگر قرار باشد در عرصه تعليم و تربيت تحولي به وقوع بپيوندد بايد از مديريت آموزش و پرورش آغاز گردد، ضروري است در يک تحول اساسي در تربيت و به کارگيري مديران آموزشي کارآمد که قادر باشند در شرايط متحول و پيچيده امروزي تحولات لازم را در آموزش و پرورش به طور اثر بخش عينيت بخشند و دستيابي به اهداف عالي تعليم و تربيت را به نحو مطلوب ميسر سازند، اقدامات اساسي صورت پذيرد.

تعريف موضوع تحقيق:

سازمان ها عموماً اهداف خاصي را دنبال ميکنند. نهاد آموزش و پرورش نيز در هر کشوري در پي اهداف خاصي است که از طريق سازمان هاي اجرايي آن، يعني مدارس به واقعيت مي پيوندند. از سوي ديگر مديران مدارس نيز مانند هر مديري ديگري انجام وظايف مديريتي همچون برنامه ريزي، سازماندهي، هدايت و رهبري و کنترل را به نحوي به عهده دارند. به نظر مي رسد مديران تحصيل کرده در رشته هاي مديريت به نيکو ترين وجه از عهده اين وظايف برآيند و نقش اساسي را در اثر بخش نمودن فعاليت هاي ساير کارکنان داشته باشند و از ساير مديران کارآمد تر و اثر بخش تر باشند. ولي در صحنه عمل، مشخص نيست که اين مديران تا چه حد اينگونه عمل مي نمايند و يا کارآمد تر از ساير مديران هستند. مقايسه کارآمدي مديران تحصيل کرده در رشته هاي مديريت با ساير مديران آموزشي اين امکان را فراهم مي آورد که از يک طرف ميزان اثر بخشي مديران تحصيل کرده در رشته هاي مديريت در صحنه عمل به وضوح روشن شود و از سوي ديگر ميزان تفاوت هاي معني دار موجود بين مديران تحصيل کرده در رشته هاي مديريت و ساير مديران آموزشي مدارس راهنمايي هم از نظر ميزان دستيابي به اهداف سازماني و هم از نظر نحوه انجام وظايف مديريتي آشکار گردد، و از اين طريق نقش آموزش هاي مديريتي در اثر بخش مديران به طور عيني تر و واقعي تر مشخص شود.

از آنجائيکه در آموزش و پرورش اهداف ساماني داراي ويژگي هاي منحصر به فردي بوده و سنجش آنها به صورت واقعي تر و عيني تر چندان که شايسته و دقيق باشد مقدور نيست و از سوي ديگر با توجه به اينکه اثر بخشي مديران بر اساس ميزان دستيابي به اهداف ممکن است ملاک صحيح و معتبري نباشد و عوامل ديگري غير از خود مدير در دستيابي به اهداف، موثر بوده باشند، لذا در اين تحقيق از توجه صرف به اهداف، پرهيز نموده و نحوه انجام وظايف مديريتي به طور اثر بخش نيز مورد مقايسه قرار مي گيرد که ميتواند به عنوان يک روش سنجش اثر بخشي مديران، تکميل کننده روش ارزيابي بر مبناي دستيابي به اهداف بوده و نقايص و کاستي هاي آن را جبران نمايد. در اين صورت نتايج بدست آمده با واقعيت منطبق بوده و مي تواند داراي اعتبار کافي باشد و در ضمن نقش ساير عواملي که ممکن است در موفق بودن مدير موثر بوده و مدير در آنها نقشي نداشته است خنثي گرد و فقط توانايي و مهارت هاي شخصي مديران مورد بررسي و مقايسه قرار گيرند.

بنابراين کارآمد مديران از سه جنبه قابل تعريف و بررسي است. از نظر عملکردي، مدير کارآمد مديري است که سازمان را به سوي اهدافش رهنمون سازد و کسب اهداف سازماني را ميسر سازد. از نظر فرآيندي، مدير کارآمد مديري است که از اصول مديريت آگاهي کافي داشته و وظايف مديريتي را به طور موثر انجام دهد. و از جنبه خصوصيات شخصي نيز، مدير کارآمد مديري است که حائز شرايط احراز مديريت باشد. بديهي است که در اين زمينه شرايط احراز بايد بر حسب سطح سازماني و نوع مهارتهاي لازم براي تصدي آن شغل و براساس موازين علمي تعيين گردد.

بر اساس اين چهارچوب براي مديران آموزشي کارآمد نيز ميتوان ويژگي هايي را بر شمرد. مديران آموزشي کارآمد مديراني هستند که قادرند با بکارگيري صحيح و موثر منابع مادي و انساني سازمان، و در کنار آن با برنامه ريزي هستند که قادرند با بکارگيري صحيح و موثر منابع مادي و انساني سازمان، و در کنار آن با برنامه ريزي دقيق بر مسائل و مشکلات موجود فائق آيند و از فرصت هاي موجود به نحو مطلوب در جهت پيشبرد سازمان آموزشي خويش استفاده نمايند و با هدايت و رهبري موثر و استقرار روابط انساني مطلوب در محيط آموزشي، موجبات تفاهم و همکاري معلمان و کارکنان آموزش و تلاش مشتاقانه آن را در جهت کسب اهداف تعليم و تربيت فراهم آورند و با ايجاد محيطي مساعد براي امر خلاقيت و نو آوري، فرصت هايي براي انديشيدن و کارکردن گروهي موثر جهت همه کارکنان به وجود آورند و فرصت ها و شرايطي را بيافرينند که از طريق آنها رضايت خاطر کارکنان از محيط آموزشي خويش فراهم آيد.